Artykuł
Gmina znajduje się w obrębie dużej jednostki geologicznej - Monokliny Przedsudeckiej. Głębokie podłoże stanowi platforma paleozoiczna sprzed 300-400 mln lat, zalegająca na głębokości 2-5 km. Na niej spoczywa trzypiętrowa pokrywa osadów mezozoicznych - od spodu z okresu permu, triasu oraz jury i kredy. Na nich z kolei zalegają osadowe kompleksy trzeciorzędu i czwartorzędu. Rzeźba powierzchni gminy jest pochodzenia polodowcowego. Wywarło na nią wpływ zlodowacenie środkowopolskie w czasie tzw. stadiału Warty (ok. 150 tys. lat temu). Spiętrzone przez czoło lodowca starsze warstwy podłoża, przemieszane ze spychanym przez niego materiałem skalnym, utworzyły morenę czołową, w tym Wzgórza Ostrzeszowskie - zbudowane z piasków, żwirów, głazów i glin zwałowych. W miejscu, skąd lądolód wyrwał materiał skalny, spływały na zachód wody lodowca przy jego topnieniu - tak powstała Kotlina Milicka z pradoliną Baryczy. Tędy płynęły też wody topniejącego po zlodowaceniu bałtyckim (18-20 tys. lat temu) lodowca, który zatrzymał się na północ od omawianego obszaru. Osady dolin rzecznych to mady rzeczne, mułki, paski i żwiry rzeczne.
W regionalizacji fizycznogeograficznej gmina leży w podprowincji Niziny Środkowopolskie, w obrębie 3 mezoregionów, wchodzących w skład 3 różnych makroregionów. Większa część gminy znajduje się w mezoregionie Kotlina Milicka (Odolanowska). Kotlina ta jest uznawana za zagłębienie końcowe jęzora lodowca warciańskiego; obejmuje dolinę rzeki Barycz i tereny na południe od niej. Jej piaszczyste dno zajmują głównie lasy i łąki, charakterystyczne są wydmy śródlądowe. Wyniesione ponad tę kotlinę są otaczające ją (i stwarzające naturalne punkty widokowe): północny skraj gminy, czyli Wzgórza Wysockie, należący do mezoregionu Wysoczyzna Kaliska; oraz południowo-wschodni kraniec, w okolicy Chynowej i Przygodziczek (ok. 197,5 m npm), należący do mezoregionu Wzgórza Ostrzeszowskie, będącego częścią spiętrzonych moren zlodowacenia warciańskiego.
Główną rzeką gminy jest niewielka jeszcze (szerokości do 3 m), biorąca tu swój początek, Barycz. Ten prawy dopływ Odry, o długości 133 km i powierzchni zlewni 5.534 km2, wypływa z łąk na pd.-wschód od Przygodzic, po czym leniwym nurtem biegnie na zachód, przepływając przez Przygodzice. Źródłowy obszar Baryczy jest miejscem ciekawego zjawiska - bifurkacji obszarowej. Część wód źródłowych tworzy rzeczkę, określaną jako Leniwa Barycz, płynącą w przeciwnym od „właściwej" rzeki kierunku - na wschód. Wpada ona do płynącej z południa Gniłej Baryczy, która uchodzi do Ołoboku.
Od południa, ze Wzgórz Ostrzeszowskich, do Baryczy płyną jej lewostronne dopływy (licząc od wschodu): Roguszna, Olszówka z Litwinem i Złotnica. W lasach tworzą one czasem niewielkie, lecz malownicze wąwozy. Jeszcze do XX w. ich wody napędzały młyny wodne, a wcześniej też tartaki i kuźnice żelaza.
Paweł T. Dolata
